Η αναπνευστική φυσικοθεραπεία περιλαμβάνει τεχνικές βαθιάς και αργής αναπνοής που χρησιμοποιούνται σε μια ποικιλία ασθενειών όπως η υπέρταση και οι πνευμονικές ασθένειες. Όσον αφορά τα σύνδρομα οξέως ή χρόνιου πόνου οι τεχνικές αυτές ενσωματώνονται με πολλούς τρόπους σε προσεγγίσεις θεραπείας. Στην Ιατρική ο έλεγχος, η συχνότητα και το βάθος της αναπνοής προτείνεται ως μια συμπληρωματική προσέγγιση την οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ασθενείς για αυτοδιαχείριση του πόνου. Ειδικά για τον έλεγχο του πόνου η αργή βαθιά αναπνοή με ρυθμό χρησιμοποιείται συνήθως στη κλινική και νοσοκομειακή περίθαλψη για ασθενείς με πόνο.
Η σχέση μεταξύ της αναπνοής και πόνου είναι αμφίδρομη. Οι αναπνευστικές αλλαγές συμβαίνουν συχνά ως αντίδραση στον πόνο. Μία κοφτή ανάσα με κράτημα της αναπνοής παρατηρείται σε περιπτώσεις οξύ πόνου ενώ ο υπεραερισμός παρουσιάζεται όταν ο πόνος είναι χρόνιος και πιο ανθεκτικός. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι τεχνικές βαθιάς και αργής αναπνοής μπορούν να επηρεάσουν την βαρύτητα του πόνου. Οι αναπνευστικές αλλαγές που συντελούνται μέσω των τεχνικών αυτών στη καρδιακή δραστηριότητα βοηθούν σε αλλαγές στην πίεση του αίματος και πιστεύεται ότι αναχαιτίζουν τον πόνο. Οι επιδράσεις των τεχνικών αργής βαθιάς αναπνοής στο καρδιαγγειακό σύστημα τις θέτουν ως μεσολαβητές ή συντονιστές της μείωσης του πόνου.
Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ πόνου, αναπνοής και καρδιαγγειακών μεταβολών γίνεται μέσω ενός αισθητήριου νευρικού συστήματος που διεγείρεται από μεταβολές της πίεσης που συμβαίνουν στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων. Το σύστημα αυτό είναι ένα ομοιοστατικό, ταχείας αρνητικής ανάδρασης κύκλωμα, ρύθμισης του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης στο ανθρώπινο σώμα. Βρίσκεται στα αγγεία του πνεύμονα, στα τοιχώματα της αορτής, στις καρωτίδες και στους κόλπους της καρδιάς. Το κύκλωμα αυτό, αισθάνεται τις αλλαγές στην αρτηριακή πίεση και μεταφέρει τις πληροφορίες αυτές μέσω των πνευμονικών και γλωσσοφαρυγγικών νεύρων, σε μία σειρά αμιγώς αισθητηρίων πυρήνων (συστάδες νευρικών κυττάρων), που σχηματίζουν μια κάθετη στήλη φαιάς ουσίας, ενσωματωμένης στον προμήκη μυελό που ονομάζεται πυρήνας μονήρους δεσμίδας. Ο πυρήνας αυτός προβάλλει σε παρασυμπαθητικούς νευρώνες, υποθάλαμο και θάλαμο σχηματίζοντας κυκλώματα που συμβάλλουν στην αυτόνομη ρύθμιση. Έτσι όταν η αρτηριακή πίεση αυξάνεται, διεγείρονται αισθητήρες στο αγγειακό σύστημα που ανταποκρίνονται στις μεταβολές της πίεσης στα αιμοφόρα αγγεία, προκαλώντας μείωση της καρδιακής συχνότητας και του αγγειακού τόνου. Αντίθετα μια μείωση της αρτηριακής πίεσης αυξάνει την καρδιακή συχνότητα και αγγειακό τόνο. Οι αισθητήρες του αγγειακού συστήματος έχουν μια κεντρική νευρική διακλάδωση, που συνδέει τον πυρήνα της μονήρους δεσμίδας, με άλλα ρυθμιστικά κέντρα του εγκεφαλικού στελέχους που σχετίζονται με τον πόνο. Επομένως ο πυρήνας της μονήρους δεσμίδας, είναι ένα σημαντικό σημείο επαφής μεταξύ των αυτόνομων κέντρων στον προμήκη μυελό και του κεντρικού νευρικού αλγαισθητικού συστήματος, που επιτρέπει τον συντονισμό της καρδιοπνευμονικής και αλγαισθητικής δραστηριότητας, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη μείωση του πόνου.
Η πλειοψηφία των κλινικών μελετών αναφέρει μια ευεργετική επίδραση των ασκήσεων βαθιάς αργής αναπνοής στη μείωση του πόνου. Οι βαθιές αναπνοές προκαλούν μεγαλύτερες διακυμάνσεις της αρτηριακής πίεσης που σχετίζονται με την ενδοθωρακική πίεση. Οι διακυμάνσεις της καρδιακής συχνότητας κατά την αύξηση του αναπνευστικού κύκλου, αυξάνονται στο μέγιστο όταν η συχνότητα αναπνοής είναι στα 0,10 HZ (6 αναπνοές ανά λεπτό). Έτσι οι αυθόρμιτες ταλαντώσεις της αρτηριακής πίεσης, που προκαλούνται σε αυτή τη συχνότητα αναπνοών σε συνδιασμό με το βάθος της αναπνοής, δημιουργούν μέγιστες διακυμάνσεις της καρδιακής συχνότητας. Τεχνικές 6 αργών βαθιών αναπνοών στο πλαίσιο της αναπνευστικής φυσικοθεραπείας, μεταφράζεται σε αλλαγή της καρδιακής συχνότητας ανα 1 mmHg μεταβολής της αρτηριακής πίεσης. Ως εκ τούτου είναι λογικό η υψηλότερη ευαισθησία των αισθητήρων του αγγειακού συστήματος που επιτελείται κατά την εκτέλεση αυτων των τεχνικών, να ρυθμίζει την ένταση του πόνου. Παράλληλα η αύξηση της εισπνευστικής ροής και όγκου που επιτελείται μέσω αυτων των τεχνικών έχει περιγραφεί ως μια αντίδραση στον οξύ πόνο, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι μπορεί λειτουργικά οι τεχνικές αυτές να μειώνουν τον πόνο. Σε ασθενείς που πάσχουν από σύνδρομα χρόνιου πόνου (ινομυαλγίες) παρατηρείται αύξηση της συμπαθητικής δραστηριότητας και αυξημένη αγωγιμότητα δέρματος που σχετίζεται με άγχος και μυϊκό τόνο. Οι τεχνικές των αργών βαθιών αναπνοών μειώνουν σημαντικά την αγωγιμότητα του δέρματος μειώνοντας παράλληλα και την αντίληψη του πόνου.
Οι αργές βαθιές αναπνοές μπορεί να ανακουφίσουν τον πόνο σε οξείες καταστάσεις, αλλα μπορούν να αποτελέσουν και μια συμπληρωματική θεραπεία για τον χρόνιο πόνο. Οι συνδυασμένες καρδιοαναπνευστικές και αντιαλγαισθητικές επιδράσεις που παρατηρούνται κατά την διάρκεια εκτέλεσής τους, δείχνουν ότι καρδιακή συχνότητα και πόνος μοιράζονται ένα κοινό νευροφυσιολογικό μονοπάτι. Η χρήση αργών βαθιών αναπνοών υποστηρίζεται ως φθηνή και πολύτιμη προσθήκη, στην τρέχουσα θεραπεία του πόνου μειώνοντας την ευαισθησία στα επώδυνα ερεθίσματα.
