Ορισμός της υπέρτασης - Τιμές
Η υπέρταση αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου και καρδιακή ανεπάρκεια. Ως υπέρταση ορίζεται η συστολική αρτηριακή πίεση πάνω απο 140mmHg και η διαστολική αρτηριακή πίεση πάνω από 90mmHg. Υπάρχει μια γραμμική σχέση μεταξύ της μείωσης του κινδύνου καρδιαγγειακής θνησιμότητας και της μείωσης της αρτηριακής πίεσης σε μια συστολική πίεση αίματος κάτω απο 115mmHg και μια διαστολική κάτω από 75mmHg. Έτσι ένα άτομο με συστολική αρτηριακή πίεση 120mmHg έχει 50% πιθανότητες να νοσήσει απο καρδιαγγειακή νόσο [1]. Περίπου το 20 % του γενικού πληθυσμού έχει υψηλή αρτηριακή πίεση και χρειάζονται φάρμακα για τη μείωσή της [2].
Επίδραση φυσικής άσκησης στην υπέρταση
Επιδημιολογικές μελέτες μεγάλης κλίμακας δείχνουν ότι η τακτική φυσική άσκηση αποτρέπει την υπέρταση, μειώνοντας την αρτηριακή πίεση. Η φυσική άσκηση έχει θετική επίδραση τόσο στους υπερτασικούς όσο και σε αυτούς με φυσιολογική πίεση [3]. Η μείωση της αρτηριακής πίεσης σε υπερτασικούς ασθενείς είναι μεγαλύτερη με τιμές μείωσης 6,9/4,9mmHg απο ότι σε αυτούς με φυσιολογική πίεση με τιμές 1,9/1,6mmHg. Η φυσική άσκηση προκαλεί μια σημαντική μείωση της συστολικής/διαστολικής πίεσης σε κατάσταση ηρεμίας της τάξεως των 3,0/2,4mmHg για τη συστολική και 3,3/3,5mmHg για την διαστολική αντίστοιχα. Η άσκηση έχει θετική επίδραση όσον αφορά την συστημική αγγειακή αντίσταση, το σωματικό βάρος και την χοληστερόλη [4]. Μία γενική διαπίστωση είναι η υποτασική επίδραση της άσκησης σε ασθενείς με υψηλή αρτηριακή πίεση, η οποία μεταφράζεται σε μια μείωση της πίεσης κατά 7,4mmHg η συστολική και κατά 5,8mmHg η διαστολική. Τα άτομα με υπέρταση μπορούν να επιτύχουν μετά την άσκηση φυσιολογικές τιμές αρτηριακής πίεσης πολλές ώρες κατά την διάρκεια της ημέρας, στοιχείο σημαντικής κλινικής σημασίας [5]. Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι η άσκηση σε άτομα με υπέρταση προκαλεί κλινικά σημαντική μείωση της αρτηριακής πίεσης. Η θεραπεία με φάρμακα μειώνει την διαστολική αρτηριακή πίεση στον ίδιο βαθμό που τη μειώνει και η θεραπεία με φυσική άσκηση [6]. Η μείωση της συστολικής αρτηριακής πίεσης μόλις 2mmHg μειώνει κατά 7 % την ισχαιμική θνησιμότητα καρδιακού θανάτου στους μεσήλικες [1].
Πιθανοί μηχανισμοί
Η υποτασική επίδραση της φυσικής άσκησης είναι πολυπαραγοντική και ανεξάρτητη απο την απώλεια βάρους [7]. Η υπέρταση εμφανίζεται συχνά με υπερινσουλιναιμία. Η φυσική άσκηση αυξάνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη στον εκπαιδευόμενο μυ, μειώνοντας την υπερινσουλιναιμία [8]. Η παρατεταμένη υπέρταση οδηγεί σε υπερτροφία και μακροπρόθεσμα σε συστολική δυσλειτουργία [9]. Πολλοί ασθενείς χαρακτηρίζονται από χρόνια χαμηλού βαθμού φλεγμονή με αυξημένα επίπεδα c-αντιδρώσας πρωτεϊνης και αρνητική πρόγνωση [10]. Η φυσική άσκηση βοηθάει στην επαρκή πλήρωση με αίμα της αριστερής κοιλίας, αυξάνει τη λειτουργία του ενδοθηλίου και παράγει αντιφλεγμονώδη αποτελέσματα [11,12,13]. Οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν νευρο-ορμονικές, αγγειακές και δομικές προσαρμογές με μείωση του συμπαθητικού, των επιπέδων κατεχολαμινών και αγγειοσυστολή [7]. Επίσης με την άσκηση παρατηρείται αυξημένη μεταφορά γλυκόζης και πρωτεϊνης στους μύες, αυξημένη σύνθεση του γλυκογόνου και χαμηλή απελευθέρωση που συνδέεται με αυξημένη έκκριση των ελεύθερων λιπαρών οξέων [14,15,16].
Τύποι άσκησης και υπέρταση
Όλοι οι ασθενείς που πάσχουν από υπέρταση με ή χωρίς φαρμακευτική θεραπεία επωφελούνται με την φυσική άσκηση η οποία πρέπει να γίνεται με την μορφή ασκήσεων αντοχής, δύναμης και ισομετρικών ασκήσεων. Οι ασκήσεις αντοχής, δυναμικής αντίστασης και οι ισομετρικές ασκήσεις όταν εφαρμόζονται μεμονωμένα μειώνουν την συστολική - διαστολική αρτηριακή πίεση ενώ αν υπάρξει συνδυασμός αυτών μειώνουν μόνο την διαστολική αρτηριακή πίεση [17]. Οι ασκήσεις αντοχής, δυναμικής αντίστασης, ισομετρικές προκαλούν αλλαγές στην πίεση του αίματος που είναι παρόμοιες με αυτές των φαρμάκων. Ακόμη και άσκηση η οποία διεξάγεται με τα χέρια έχει επιδράσεις στη μείωση της πίεσης του αίματος [18]. Η αερόβια άσκηση σε ενήλικες μεγάλης ηλικίας μειώνει τη συστολική αρτηριακή πίεση κατά 3,9% και τη διαστολική κατά 4,5% [19]. Η αερόβια άσκηση με εργομετρικό ποδήλατο σε ασθενείς με ιδιοπαθή υπέρταση γίνεται με συχνότητα τρεις φορές την εβδομάδα για δέκα εβδομάδες. Η διαδικασία περιλαμβάνει 5-10 λεπτά προθέρμανση, 60 λεπτά αερόβια άσκηση και 5 λεπτά αποθέρμανση. Η άσκηση γίνεται πάντα υπο την επίβλεψη ειδικού θεραπευτή με παρακολούθηση του καρδιακού ρυθμού, αρτηριακής πίεσης μέσω μόνιτορ καθ’ όλη τη διάρκειά της [20]. Η σταδιακή μείωση της αύξησης της πίεσης του αίματος είναι εμφανής καθώς προχωράει η διαδικασία. Μετά τις δέκα εβδομάδες παρατηρείται σημαντική μείωση της αρτηριακής πίεσης σε ηρεμία καθώς και της μέσης αρτηριακής πίεσης. Η συστολική αρτηριακή πίεση 10 λεπτά μετά την άσκηση είναι σημαντικά μειωμένη από ότι πριν την άσκηση ενώ η διαστολική αρτηριακή πίεση μειώνεται σημαντικά απο την πέμπτη εβδομάδα [20]. Οι δείκτες συνολικού όγκου αίματος και πλάσματος είναι χαμηλοί ενώ η καρδιακή συχνότητα, ο καρδιακός δείκτης και το σωματικό βάρος μειώνονται ελαφρώς. Ο κορεσμός οξυγόνου και η λειτουργική ικανότητα βελτιώνονται σημαντικά από την δέκατη εβδομάδα. Η άσκηση σε εργομετρικό ποδήλατο οδηγεί σε σημαντική μείωση του επιπέδου νορεπινεφρίνης στα συστατικά του αίματος όπως είναι το πλάσμα και αυτό το φαινόμενο σχετίζεται θετικά με την ελαττωμένη μέση αρτηριακή πίεση. Τα επίπεδα ορού νατρίου μέσω της άσκησης είναι χαμηλότερα μετά από δέκα εβδομάδες, γεγονός που μειώνει ελαφρώς την αναλογία νατρίου/καλίου και σχετίζεται θετικά με την ελαττωμένη συστολική αρτηριακή πίεση [20]. Ασθενείς με ιδιοπαθής υπέρταση που ασκούνται τακτικά σε εργομετρικό ποδήλατο παρουσιάζουν καλύτερα αποτελέσματα όταν υποβάλλονται σε δοκιμασία κοπώσεως. Συγκεκριμένα αυξάνουν σημαντικά την μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου. Το επίπεδο του αναερόβιου κατωφλίου βελτιώνεται σημαντικά και αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι η συγκέντρωση νορεπινεφρίνης στο πλάσμα αίματος ηταν σημαντικά μειωμένη στο επίπεδο του αναερόβιου κατωφλίου κατά την διάρκεια μέγιστης δοκιμασίας κοπώσεως μετά απο δέκα εβδομάδες άσκηση στο εργομετρικό ποδήλατο. Τα παραπάνω ευρήματα στην δοκιμασία κοπώσεως υποστηρίζουν σθεναρά ότι η μείωση του συμπαθητικού συνέβαλε στο κατασταλτικό αποτέλεσμα της άσκησης [20]. Τέλος η άσκηση σε εργομετρικό ποδήλατο κάνει πιο εύκολη και ακριβή την μέτρηση της διαστολικής αρτηριακής πίεσης που παρουσιάζει δυσκολία στις μετρήσεις λόγω της σταθερής του θέσης και του μικρότερου θορύβου που παράγει κατά την διεξαγωγή της άσκησης [20].
Αντενδείξεις
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες, ασθενείς με αρτηριακή πίεση 180/105mmHg δεν θα πρέπει να αρχίσουν τακτική σωματική δραστηριότητα μέχρι να ξεκινήσουν τη φαρμακευτική θεραπεία. Η αύξηση κινδύνου αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε σωματικά δραστήριους ασθενείς με υπέρταση δεν έχει εξακριβωθεί. Χρειάζεται προσοχή στην υψηλής έντασης άσκηση καθώς και στις ασκήσεις ενδυνάμωσης με μεγάλα βάρη. Πολύ υψηλής έντασης άσκηση μπορεί να οδηγήσει σε πολύ υψηλή πίεση στην αριστερή κοιλία σημάδι που μπορεί να είναι επικίνδυνο. Ασθενείς με υπερτροφία της καρδιάς πρέπει να απέχουν απο ασκήσεις ενδυνάμωσης με μεγάλα βάρη [21].
Αρθρογραφία
- Lewington S., et al., Age-specific relevance of usual blood pressure to vascular mortality: a meta-analysis of individual data for one million adults in 61 prospective studies. Lancet 360,1903–1913, 2002
- Burt VL., et al., Prevalence of hypertension in the US adult population. Results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey, 1988-1991. Hypertension 25, 305–313, 1995
- Carlson DJ., et al., Dieberg G., Isometric exercise training for blood pressure management: a systematic review and meta-analysis. Mayo Clin Proc 89, 327–334, 2014
- Fagard RH, Cornelissen VA., Effect of exercise on blood pressure control in hypertensive patients. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil14, 12–17, 2007
- Pescatello LS., et al., American College of Sports Medicine position stand. Exercise and hypertension. Med Sci Sports Exerc 36, 533–553, 2004
- Gueyffier F., et al., Effect of antihypertensive drug treatment on cardiovascular outcomes in women and men. A meta-analysis of individual patient data from randomized, controlled trials. The INDANA Investigators. Ann InternMed126, 761–767, 1997
- Esler M., et al., The sympathetic neurobiology of essential hypertension: disparate influences of obesity, stress, and noradrenaline transporter dysfunction? Am J Hypertens 14, 139S–146S, 2001
- Galipeau DM., et al., Relationship among hyperinsulinemia, insulin resistance, and hypertension is dependent on sex. Am J Physiol Heart Circ Physiol 283, H562–H567, 2002
- Robillon JF., et al., Abnormalities suggestive of cardiomyopathy in patients with type 2 diabetes of relatively short duration. Diabetes Metab 20, 473–480, 1994
10 Pradhan AD., et al., C-reactive protein, interleukin 6, and risk of developing type 2 diabetes mellitus. JAMA 286, 327–334, 2001
- Levy WC., et al.,Endurance exercise training augments diastolic filling at rest and during exercise in healthy young and older men. Circulation 88, 116–126, 1993
- Higashi Y., et al., Regular aerobic exercise augments endothelium-dependent vascular relaxation in normotensive as well as hypertensive subjects: role of endothelium-derived nitric oxide. Circulation 100, 1194–1202, 1999
- Febbraio MA, Pedersen BK., Musclederived interleukin-6: mechanisms for activation and possible biological roles. FASEB J 16, 1335–1347, 2002
- Dela F., et al., Physical training increases muscle GLUT4 protein and mRNA in patients with NIDDM. Diabetes 43, 862–865, 1994
- Ebeling P., et al., Mechanism of enhanced insulin sensitivity in athletes. Increased blood flow, muscle glucose transport protein (GLUT-4) concentration, and glycogen synthase activity. J Clin Invest 92, 1623–1631, 1993
- Ivy JL.,et al., Prevention and treatment of noninsulin-dependent diabetes mellitus. Exerc Sport Sci Rev 27, 1–35, 1999
- Cornelissen VA, Smart NA., Exercise training for blood pressure: a systematic review and meta-analysis.J Am Heart Assoc 2, e004473, 2013
- Kelley GA, Kelley KS., Isometric handgrip exercise and resting blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hypertens 28, 411–418, 2010
- Huang G.,Controlled aerobic exercise training reduces resting blood pressure in sedentary older adults. Blood Press22,386–394, 2013
- Hidenori U., et al. Antihypertensive and Volume-Depleting Effects of Mild Exercise on Essential Hypertension. J Hypertension 9, 245-252, 1987
- American College of Sports Medicine.Position stand. Physic activity,physical fitness, and hypertension.Med Sci Sports Exerc 1993: 25: i–x.American Diabetes Association. Clinical practice recommendations.Diabetes Care 2002: Jan: S1–S147.